شهرستان مشگین شهر (خیاو)
hadi_hemmati@yahoo.com
شهرستان مشگین شهر (خیاو) یكی از زیباترین و با صفاترین شهرهای استان اردبیل است. این شهرستان در ۹۰ كیلومتری غرب شهرستان اردبیل واقع شده و به جهت واقع شدن در دامنه پر بركت و حاصل خیز سبلان، از طبیعتی زیبا و دلنشین و آب و هوایی خنك و آب های معدنی فراوان برخوردار است.
مشکین شهر سرزمینی است که در بین کانون های تمدنی باستان قرار داشته و به سبب موقعیت جغرافیایی آن، ارتباط با مراکز مهمی همچون قفقاز و آناتولی و تبادلات فرهنگی با آنها، تاریخ جایگاهی ممتاز به آن بخشیده است.
بر اساس آمار کلی در شهرستان مشگین شهر بیش از 600 اثر یادمانی و تاریخی برآورد شده است. آثار باستانی مشگین شهر در طیف وسیعی از ابنیه، محوطه تاریخی، قلعه، گورستان و تپه های باستانی دسته بندی می شود که تعدادی از این آثار ارزشمند در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده اند. از جمله نمونه های این یادمان ها که بخش مهمی از هویت تاریخی و باستانی شهرستان مشگین شهر را تشکیل می دهد ذیلا اشاره می شود:
مقبره شیخ حیدر متعلق به قرن هفتم هجری
قلعه و محوطه تاریخی
شهر یئری در روستای پیرازمیان
قلعه تاریخی ارشق
دیو قلعه سی
قلعه کهنه
قلعه قهقهه
قلعه بربر
قلعه ایلانلی داغ
قبرستان تاریخی اونار
قبرستان تاریخی ارباب کندی
حمام عدل
سنگ نوشته های تاریخی
سنگ افراشت های مکتب اوشاقلاری در شهریری روستای پیرازمیان
غارهای مساکن اولیه لاهرود
پل تاریخی دوجاق
قبرستان تاریخی تنگ
آثار انسان های ماقبل تاریخ
کاروانسرای قانلی بولاغ یا سرباز وطن
کاروانسرای رضی
تپه های تاریخی
سنگ افراشته های اُنار
مقبره امامزاده سید سلیمان فخر آباد
مقبره سید جعفر در اُنار
چنار کهنسال اُنار
چشمه ها:
چشمه های این شهرستان نیز یکی دیگر از جاذبه های دیدنی آن محسوب می گردد که از آن میان می توان به چشمه های زیر اشاره نمود:
چشمه قیزجه مشكین شهر
چشمه آبگرم قوتورسوئی لا هرود
چشمه ایلاندو
چشمه آبگرم شابیل
چشمه دوبدو (دودو)
چشمه آبگرم موئیل
چشمه قوتورسوئی موئیل
چشمه آق سو مشكین شهر
چشمه ملك سوئی
قلعه نودوز يا نودژ (بلعه داغ)
اين قلعه در محلي بين اهر و مشگين شهر و در گردنه اي معروف به نودوز واقع شده است. اين قلعه مربوط به دوره ساساني است و داراي دو برج و يک ديوار مدور مي باشد، که دو برج را به يکديگر متصل مي کند و در زير آن برج ديگري واقع بوده که قسمت هايي از آن خراب شده و از بين رفته است. به تحقیق آنوبانینی مصالحي که در اين بنا به کار رفته، از سنگ هاي تراشيده قالبي است که به وسيله ملات ساروج در هم آميخته است.
قلعه قشلاق زاخور
قلعه قشلاق زاخور مشگين شهر قلعه اي قديمي و بسيار ديدني است. اين قلعه در قسمت شمالي شهرستان مشگين شهر در بخش مشگين باختري در ارتفاعات كوهستاني بسيار دل انگيز واقع در قشلاق زاخور و كنار رودخانه قره سو قرار گرفته است و براي رسيدن به آن بايد از روستاهاي پريخان، قورت تپه، قره باغلار و صاحب ديوان عبور كرد تا به آخرين روستاي اين منطقه يعني روستاي دوست بيگلو رسيد.
قلعه تاریخی ارشق
قلعه تاريخي ارشق در 62 كيلومتري شمال باختري مشگين شهر و در سواحل باختري رودخانه ای پر آب قرار دارد و دريک منطقه بي نظير (از لحاظ طبيعت) واقع شده است. از نظر تاريخي، ارشق در منطقه اي قرار گرفته كه در عهد اشكانيان و ساسانيان مهد تمدن باستانی بوده و آثار به دست آمده از دل خاک نشان گر اين واقعيت است. آثار عتيقه محدوده ارشق و آنچه از كندوكاو ارشق به دست آمده زينت بخش موزه ها بوده و ما را به يک دوره بي نظير تاريخي رهنمون مي سازد.
دیو قالاسی
اين بنا كه طي شماره 630 به ثبت آثار ملي رسيده است به «قلعه ديو» كه اهالي به آن «ديو قالاسي» مي گويند، معروف است. اين قلعه در شمال خاوري مشگين شهر ما بين روستاي قوزلو و كويج و در دامنه كوه سبلان قرار دارد و بنا بر مشاهدات آنوبانینی از مسير جاده انار – قوزلو مي توان آن را بهتر ديد. با توجه به موقعيت قلعه و اشراف كامل آن به مناطق اطراف، اهميت سوق الجيشي آن زياد بوده است.
قلعه قهقهه
قلعه قهقهه مشکین شهر برفراز یکی از مرتفع ترین قلل منفرد از رشته کوه های غرب روستای گنچوبه و در فاصله 3-4 کیلومتر آن و (82 کیلومتری مشگین شهر) بنا شده است. سطح فوقانی صفه قله که تاسیسات قلعه در آنها بنا شده، نسبتا مسطح و در حدود یک هکتار وسعت دارد. این قلعه در 4 طرف دارای بریدگی های عمودی و پرتگاه های رفیعی است که نفوذ ناپذیر می باشد.
چشمه آبگرم شابيل
چشمه آب گرم شابیل در ۲۷ كیلومتری روستای لاهرود و در چند كیلومتری آبگرم قوتور سوئی و در پای تپه ای واقع شده است. دمای آب در مظهر چشمه ۴۸ درجه سانتیگراد است. ظاهر آب زلال، كمی ترش مزه، بی رنگ و نیز كمی بودار است. آب این چشمه، در ردیف آب های معدنی اسید بیكربنات یا بیكربناته سدیك قرار دارد. به خاطر وجود مقدار زیادی اسید كربنیك، از آب آن برای درمان بیماری های حركتی، عصبی (درمان پادرد و كمر درد) استفاده می شود.
چشمه ايلاندو
چشمه ایلاندو در فاصله ۱۵ كیلومتری جنوب مشكین شهر از زمین می جوشد. آب چشمه ایلاندو از نوع آب های معدنی كلر و سولفاته بیكربناته كلسیك گازدار و گرم است. به خاطر دمای بالا ی آب، تسكین دهنده دردهای عمومی بدن و تقویت كننده حالت عمومی بدن و نیز تمدد اعصاب است و نیز به موجب داشتن بیكربنات و سولفات می توان از آن برای درمان بیماری های جلدی، دردهای روماتیسمی مزمن، بیماری های تنفسی و گوارشی، بیماری های زنانگی استفاده كرد.
چشمه قوتور سوئي
این چشمه قوتور سوئی یكی از مشهورترین چشمه های مشكین شهر و دامنه سرسبز سبلان است كه در ۲۵ كیلومتری جنوب لاهرود و ۴۸ كیلومتری جنوب مشكین شهر واقع شده است. درجه حرارت آب در حوض و نزدیك مظهر چشمه، ۴۱ درجه سانتیگراد است. آب این چشمه، در گروه آب های معدنی سولفاته كلسیك و سدیك و گوگرددار گرم قرار دارد. این چشمه در درمان بیماری های روماتیسمی و پوستی مورد استفاده قرار می گیرد.
چشمه قينرجه
این چشمه در جنوب مشكین شهر و به فاصله تقریبی ۱۱ كیلومتری آن واقع شده است. به سبب گرمای زیاد، آب چشمه را با مقداری آب سرد رودخانه می آمیزند و در حوضچه ای برای استحمام مورد استفاده قرار می دهند. آب چشمه در ردیف آب های معدنی كلرورسدیك یا كلرور هیپوتونیك و گازدار و خیلی گرم و داغ است. استفاده از این آب برای درمان لنفاتیسم، راشی تیسم، بیماری های زنانه و روماتیسم های مزمن سودمند است.
